28 October 2018

JSMP husu ba Parlementu Nasionál atu hakotu polémika lista membru governu pendente liuhosi Tribunál

JUDICIAL SYSTEM MONITORING PROGRAMME
 PROGRAMA MONITORIZASAUN BA SISTEMA JUDISIÁRIU Komunikadu Imprensa 26 Outubru 2018 Parlamentu Nasionál

Parlamentu Nasionál dala ida tan kansela deslokasaun Prezidente Repúblika ba rai-li’ur

JSMP husu ba Parlementu Nasionál atu hakotu polémika lista membru governu pendente liuhosi Tribunál

Iha 23 Outubru 2018, liuhosi reuniaun plenária Parlamentu Nasionál, deputadu sira dala ida tan la autóriza pedidu deslokasaun Prezidente Repúblika nian ba nasaun viziñu Indonezia.

Durante diskusaun no votasaun ba pedidu vizita Prezidente Repúblika nian ne’e hamosu pro no kontra entre deputadu sira husi Aliansa Maioria Parlamentár (AMP) no opozisaun. Rezultadu votasaun; afavór 19, kontra 31 no abstensaun 0 hosi totál deputadu na’in 50 ne’ebé marka prezensa. Deputadu sira ne’ebé vota kontra ne’e mai hosi deputadu AMP sira.

“JSMP preukupadu teb-tebes ho dinámika no dezenvolvimentu polítika iha Parlamentu Nasionál ikus-ikus ne’e, ne’ebé politikamente kontinua la saúdavel no la seguru ba interese povu nian. Polítika hirak-ne’e potensialmente sei lori implikasaun sériu ba relasaun no komunikasaun polítiku no instituisionál entre Prezidente Repúblika tanba prejudika relasaun entre órgaun soberanu sira no sei afeita vida nasaun no povu ki’ik sira”, dehan  Diretór Ezekutivu JSMP, Luis de Oliveira Sampaio.

JSMP konsiente katak prátika hirak ne’e reflete espíritu norma sira iha Konstituisaun Repúblika kona-ba sistema “check and balance” maibé mekanizmu ne’e tenke ezerse iha forma ida-ne’ebé saúdavel, responsavel, dignu no liu-liu atu proteze interese nasionál no promove governasaun di’ak, la’os tanba razaun polítiku ne’ebé kontraprodutivu.

Se ida-ne’e nu’udar manifestasaun deskontentementu polítiku hosi deputadu sira AMP nian relasiona ho lista membru governu pendente sira, JSMP husu ba deputadu sira iha PN, liu-liu deputadu AMP atu utiliza mekanizmu legál-konstituisionál tuir lei permite atu dezafia desizaun Prezidente Repúblika nian hodi hakotu polémika ne’e.

JSMP observa katak solusaun ho diálogu ne’ebé Primeriu Ministru, Taur Matan Ruak no Prezidente Repúblika, Francisco Guterres “Lu-Olo” promove durante ne’e la hetan sinál no progresu pozitivu ruma tanba ida-idak mantein ninia pozisaun.  Iha Estadu Direitu Demokrátiku, solusaun ne’ebé loos, própriu, lejítimu mak liuhosi desizaun Tribunál nian, nune’e evita opsaun polítiku sira ne’ebé la seguru ba ita nia nasaun no sistema demokrásia ne’ebé sei nurak hela.

Deputadu sira bele sira iha sira-nia avaliasaun no konviksaun polítiku rasik, maibé JSMP fiar katak la iha nesesidade ida-ne’ebé urjente no esesionál atu impede Prezidente Repúblika nia viajen ba rai-liur, satan ida-ne’e ba datoluk ona. Polítika ida-ne’e la iha fundamentu tanba ita-nia situasaun polítiku ne’ebé kuaze normál depoisde Prezidente Repúblika pronúnsia promulgasaun Orsamentu Jerál Estadu (OJE) 2018 nian iha 27 Setembru 2018 liuba.

Durante deklarasaun votu bankada opozisaun sira hato’o krítika no lamentasaun ne’ebé forte hasoru polítika deputadu AMP ne’ebé vota kontra pedidu deslokasaun ne’e. Bankada opozisaun PD iha nia deklarasaun votu, konsidera desizaun ida-ne’e hanesan desizaun polítiku ida-ne’ebé la dún di’ak iha ita-nia nasaun. Bankada PD kompara katak órgaun sira seluk hanesan Prezidente Parlamentu Nasionál ba li’ur a-vontade, enkuantu Prezidente Repúblika kontinua hetan impedimentu hosi deputadu PN. Situasaun ida-ne’e kria hela presedente ida ne’ebé aban bainrua sei lori komplikasaun polítiku ba iha ita-nia nasaun. Tanba sá ita impede tan dala ida Prezidente Repúblika nia vizita. Bankada PD subliña katak sira la hatene to’o bainhira mak deputadu AMP sira hapara polítika impede malu hanesan ne’e.

Uluk PD lori ho votu 8 de’it lori Prezidente Taur Matan Ruak ba halo vizita iha Japaun, tenik Deputadu Adriano iha nia deklarasaun votu.

Iha parte seluk bankada FRETILIN mós lamenta ho desizaun ida-ne’e liuhusi deklarasaun votu. Deputadu Antonino Bianco hateten katak sentimentu ódiu ba Fretilin ka lider istóriku ne’e  ha’u foin sente agora. Deputadu Bianco hatutan katak ema ne’ebé ódiu Prezidente Repúblika, Xefe Estadu iha rai ida ne’e, foin akontese dala ida. Iha rai sira iha mundu tomak mós foin mak akontese iha Timor-Leste..

Maske bankada AMP la fó deklarasaun votu iha plenária, maibé liuhosi intervista ba mídia sira- deputadu husi AMP, Sr. Patrocínio Fernandes dos Reis katak Presidente Repúblika nia deslokasaun ne’e importante mais la signifika katak problema rai laran la importante. Tanba ne’e  importante liu mak problema iha rai laran. Kona-ba relasaun bilaterál entre rai rua ne’e lalika preoukupa, tanba Governu nia papél mak atu halo polítika diplomasia nasaun nian. Prezidente Repúblika ninia vizita sira ne’e la’ós atu halo servisu diplomasia maibé atu assegura ka hatudu imajen de’it katak iha reprezentasaun Estadu iha fatin ne’ebá.


Atu  hetan informasaun kle’an liu tan favór kontaktu:


Luis de Oliveira Sampaio

Diretór Ezekutivu JSMP

Telefone: 3323883

www.jsmp.tl

www.jsmp.tl

No comments: