14 July 2017

Timor-Leste Versaun rua Tetum no Englesh - JSMP Lansa Relatóriu kona-ba Pontu Kontaktu Entre Rezolusaun Komunitária no Prosesu Justisa

Komunikadu Imprensa 14 Jullu 2017

JSMP Lansa Relatóriu kona-ba Pontu Kontaktu Entre Rezolusaun Komunitária no Prosesu Justisa Formál

Iha loron 14 Jullu 2017, JSMP liu hosi USAID nia projetu Mai Munisípiu ne’ebé uluk hanaran Ba Distrito lansa relatóriu temátika hosi peskiza ne’ebé JSMP halo kona-ba oinsá tribunál (justisa formál) konsidera rezolusaun ba disputa iha komunidade (justisa naun-formál).

Relatóriu ho títulu “Tribunál no Rezolusaun Disputa Alternativu” ne’e konsege prodúz tanba hetan apoiu Jenerozu husi Povu Amerikanu liu husi Ajénsia Estadus Unidus ba Dezenvolvimentu Internasionál nu’udar parte husi JSMP nia parseria ho projetu Mai Munisípiu ne’ebé implementa husi Counterpart Internasionál no Tetra Tech DPK.

Relatóriu ne’e hakerek bazeia ba monitorizasaun no peskiza iha Tribunál Baucau, Covalima, Dili, no Oecusse durante fulan-lima nia laran (Janeiru to’o Maiu 2017). Durante períodu ne’ebé refere, JSMP halo monitorizasaun no avaliasaun ba totál kazu 108 no entre kazu 108 ne’e iha kazu 26 mak parte sira deside hodi resolve tuir família/komunidade hafoin lori ba tribunál ka molok lori ba tribunál no kazu 82 mak Tribunál rasik mak halo tentativa konsiliasaun. Objetivu relatóriu ne’e atu haree oinsá tribunál nu’udar órgaun independente ida ne’ebé administra justisa formál konsidera rezolusaun ne’ebé akontese iha nivel komunitária durante prosesu julgamentu no halo desizaun ba kazu sira. Fó ninia observasaun ba relatóriu ne’e, Diretór Ezekutivu JSMP, Sr. Luis Oliveira Sampaio, hatete “Peskiza ne’e mós deskobre katak konsiliasaun ne’ebé halo iha Tribunál nu’udar instrumentu importante ida atu redús pezu/todan iha tribunál.”

Relatóriu ne’e konklui katak maske rezolusaun komunitária iha aspetu pozitivu balun- porezemplu bele hakmaan todan husi tribunál liu-liu ba ofensa ki’ik sira (krime semi públiku), tribunál ninia konsiderasaun ba rezolusaun sira ne’e tenke haktuir saida mak lei permite. “Tuir loloos Ministériu Públiku mós iha kompeténsia atu deziste keixa ba kazu semi públiku sira durante prosesu inkéritu, ne’ebé rezulta iha terminasaun prosesu sira ba kazu hirak ne’e, maibe ida-ne’e lakontese durante ne’e,” Sr. Sampaio hatutan.

Presidente Tribunál Rekursu Honorável Juis Dr. Deolindo Dos Santos ne’ebé mós fó ninia intervensaun durante lansamentu relatóriu ne’e hatete, “Konstituisaun Timor-Leste rekoñese norma prátika kostumáriu hirak ne’e no pratika uzu kostumáriu ne’e eziste tiha ona antes justisa formál estadu nian ka tribunál sira eziste. Pratika hirak ne’e lao iha Timor laran tomak ho ninia maneira rasik hodi fó solusaun ba komunidade sira nia problema.”

Marka mós prezensa iha eventu lansamentu ne’e Dr. Jorge Graça nu’udar Presidente Komisaun Reforma Lejizlativa no Sektór justisa. Komisaun ne’e ninia objetivu mak atu halo estudu, analiza, no halo rekomendasaun sira ba governu Timor-Leste kona-ba reforma lejizlativa no sektór justisa ne’ebé karik presiza atu haforsa liu-tan sistema justisa iha Timor-Leste. Iha ninia intervensaun, Presidente KRL hato’o “Rezolusaun disputa komunitáriu iha natureza sosial no meius sira ne’e iha ninia lejitimidade sosial rasik, iha forsa espirituál ne’ebé mai hosi konviksaun istóriku no ida-ne’e mak ita nia komunidade aplika no ninia valor desizoins sira bazeiadu ba vontade koletivu hosi sira ne’ebé involve hodi kria paz no harmonia sosial, no konstituisaun permite pratika ida-ne’e.”

No comments: