17 November 2017

JSMP: Ezbosu Lei Protesaun ba Labarik

JUDICIAL SYSTEM MONITORING PROGRAMME
PROGRAMA MONITORIZASAUN SISTEMA JUDISIÁRIU
 Komunikadu Imprensa
16 Novembru 2017

Ezbosu Lei Protesaun ba Labarik

JSMP husu tenki iha konsultasaun signifikativa hodi hatan duni ba labarik sira-nia nesesidade espesiál iha Timor-Leste
JSMP konsidera labarik nia direitu tenki hetan konsiderasaun no tratamentu espesial husi estadu no garantidu iha lei. Tanba ne’e MSS nia Proposta Lei kona-ba Protesaun Labarik (Ezbosu Lei) ne’e anterior pozitivu tebes tanba propoin enkuadramentu legaìl kona-ba kuidadu no protesaun ba labarik sira.

Iha tinan 2016, Konsellu Ministru VI Governu Konstituisionál aprova Proposta Lei Protesaun Labarik no submete ba Komisaun A Parlamentu Nasionál iha mandatu Terseriu Lejislatura nia-rohan maibé Proposta ne’e lakonsege diskuti no aprova, nune’e proposta ne’e sai kaduka.



JSMP hanoin katak Proposta Lei ne’e importante tebes atu Ministériu Solidaridade Sosial ka Komisaun A Parlamentu Nasionál bele reajenda no diskuti fali proposta lei ne’e hanesan prioridade lejislativu ida. Maibé, proposta lei anterior ne’e seidauk hetan konsultasaun ne’ebé nakloke ba públiku. Liu-liu la-iha konsultasaun adekuadu ho instituisaun hirak ne’ebé servisu hodi tau matan ba direitu no protesaun ba labarik. Tanba instituisaun hirak ne’e mak hatene no iha esperiensia klean liu kona-ba saida mak labarik sira presiza hodi enkuadra iha lei ne’e.

“JSMP apresia Ministeìriu Solidariedade Sosiaìl tanba dezenvolve ona ezbosu lei ida-ne'e, maibeì preokupa katak konsultasaun ho organizasaun sosiedade siviìl ne’ebé servisu iha area ne’ebé fó protesaun ba labarik la envolve iha prosesu konsultasaun durante  ne’e” dehan Diretór Interino JSMP, Casimiro Dos Santos.

JSMP hanoin atu asegura envolvimentu entidade relevante sira iha area protesaun labarik, ezbosu (proposta lei) ne'e tenke traduìs husi Lian-Portugeìs ba Lian-Tetun ka Lian-Ingleìs hodi fó biban ba ema hotu atu partisipa no kontribui hanoin no perspetiva oioin ba lei ne’e.

JSMP tenta ona halo elaborasaun  no analiza ba Esbosu Lei ne’e no konklui katak dispozisaun balun iha esbosu ne’e sei jeral liu no la klaru. Tanba ne’e, JSMP halo submisaun ida hodi husu konsiderasaun no atensaun ba Ministériu Solidariedade Sosial no deputadu IV Lejislatura Parlamentu Nasional molok aprova Ezbosu Lei ne'e.

Iha JSMP nia submisaun, JSMP konsidera aplikasaun praìtika ba dispozisaun balu no hamosu pergunta balu ba MSS no Parlamentu Nasionál relasiona ho asuntu sira hanesan prosesu konsultasaun ne’ebé minimú, entidade lokaìl sira ho responsabilidade ba kestaun sira ne'ebeì relasiona ho labarik, rede sira kona-ba protesaun labarik, komunikasaun obrigatoìria, autorizasaun hodi halo intervensaun, konsentimentu hosi inan-aman ba ezame meìdiku, medida protesaun – kuidadu institusionaìl, medida no prosesu protesaun – idade ba maioridade,– kestaun prosesuaìl, komisaun interministeriaìl ba akompanÞamentu, baze-dadus iha nivel nasionaìl, no servisu atendimentu telefoìniku.

Asuntu hirak ne’e importante tebes iha lei ida ne’e. Tanba ne’e, JSMP enkoraja atu fornese tradusaun ba Lian-Tetun no sei posivel iha Lian-Ingleìs atu disponivel kontribuisaun instituisaun internasional iha area direitu labarik. Aleinde  tenki loke konsultasaun públiku hodi garante katak ezbosu lei ne'e kumpre loloos ho Konvensaun kona-ba Direitu Labarik no responde ba labarik ho risku sira-nia nesesidade iha Timor-Leste atu nune’e lei ne’e bele klaru, konsistente no realista, ho nune'e bele implementa ho efikaìs.
Antes ne’e, iha loron 18 fulan-Outobru 2016, Ezbosu Lei kona-ba Protesaun ba Labarik ne’e hetan konsiderasaun no aprovasaun  husi Konsellu Ministrus, depoizde aprezenta husi Ministeìriu Solidariedade Sosiaìl.

Ezbosu Lei ida-ne'e nia objetivu hodi promove labarik sira-nia direitu, prevene ameasa ba sira-nia bein-estaìr, no garante protesaun ba labarik sira ne'ebeì iha risku no perigu, hodi apoia sira-nia bein-estaìr no kompleta sira-nia dezenvolvimentu.

Submisaun no Pareser JSMP kona-ba Proposta Lei Protesaun Labarik ba Parlamentu Nasional disponivel iha website JSMP: www.jsmp.tl. Parte submisaun.

No comments: