If you can translate this report into English, please contact us at easttimorlegalnews@gmail.com
SUMARIU KAZU IHA TRIBUNAL DISTRITAL OE-CUSSE
TRIBUNAL DISTRITAL OE-CUSSE JULGA KAZU OFENSAS KORPORAIS SIMPLES NO NEGLIJENSIA LEVE
Marsu 2010
Hahalok baku malu ka tuir termus juridiku klasfika nu’udar “krime ofensas korporais” sei akontese nafatin iha sosiedade nia leet no la ses mos husi uma kain ka familia nia laran. Tuir lei penal, pelo menus iha kategoria tolu: ofensas korporais kman, simple no grave. Maske nune’e kada kategoria hirak ne’e iha nia konsekuensia penal tanba ba vitima ne’ebé maka sofre, tanba hahalok hirak ne’e konsidera ne’ebé krime publiku tanba halo agresaun hasoru ema nia integridade fiziku, no halo ema seluk sente ofendidu.
Tanba ne’e, iha loron hirak liu ba, hahu husi 09-11 de Marsu 2010, Tribunal Distrital Oe-Cusse hala’o julgamentu ba kazu ofensas korporais simples 6 no krime 3 seluk kona-ba neglijensia asidente trafiku. Kazu hirak ne’e nu’udar kazu ne’ebé maka TDO agenda atu julga, balun sei altera/adiadu no balun hetan ona sentensa. Kazu sira ne’e idak-idak ho nia sumariu hanesan tuir mai ne’e:
1. KAZU Nu. 48/Crm.S/2009/TDO-Ofensa Korporal Simple
Kazu ofensas korporais simples ho arguido insial E T ho numeru kazu. 48/Crm.S/2009/TDO,.
Kazu ne’e tribunal tenta atu halo konsiliasaun maibe vitima MFR(arguidu nia fen) rezeita atu simu opsaun ba rekonsiliasaun no hakarak kontinua prosesu, nune’e tribunal loke audensia hodi julga arguidu.
Iha julgamentu nia laran, hafoin lee tiha leitura ba akuzasaun, arguidu rekoñese faktus sira ne’ebé maka Ministeriu Publiku (MP) akuza ba nia. Tuir akuzasaun MP krimi ne’ebé arguido komete konstitui ne’ebé krime ofensas hasoru integridade fiziku simples, halo ameasa hasoru vitima no krime dano ka estraga sasan, sunu fahi luhan no haris fatin. Tuir deklarasaun ne’ebé maka arguido deklara iha tribunal katak, nia halo hahalok sira ne’e tanba hirus ba vitima nia hahalok ne’ebé fo etu sin hodi han. Arguidu mos hirus tanba vitma faan fahi ida mai be la fohatene arguido no la toba iha uma sem fo hatene ba arguido nudar nia laen.
Ba hahalok sira nee, arguidu arepende no hakarak atu simu fali vitima nudar nia fen, no sei la repete tan hahalok sira nee hasoru ba vitima no ba sésé’ deit iha sosidade nia laran.
Tanba arguidu ninia hahalok sira ne’e, desde fulan Juilho 2009- vitima ba hela hamutuk ho nia inan aman sira to’o desizaun tribunal ne’e tun.
Maske arguidu konfesa faktus sira no hatudu ninia arependementu iha tribunal nia oin maibe vitima hateten katak, nia sei la fiar nafatin katak arguidu sei la repete tan ninia hahalok a’at sira ne’e iha loron ikus.
Iha alegasaun MP nian husu ba tribunal atu konsidera artigu 145 KP ne’ebé maka MP akuza ba arguidu. Hodi nune’e bele justu ba vitma tanba, vitima sei trauma ho arguidu ninia hahalok ne’ebé uluk halo ba nia.
Iha parte seluk defeza rezeita artigu 145 KP, tanba tuir defeza artigu ida nee la provadu. Tuir defeza, bazeia artigu 55 (2 d, e, f)] wainhira, arguido hato’o ona ninia arependementu, no konfesa ona faktus hirak ne’e, signifika arguidu hatudu ninia vontade diak nune’e husu ba tribunal atu aplika pena suspensaun ba arguidu.
Depois rona tiha alegasaun verbal husi MP, tribunal marka fali ba loron 11/03/2010 iha tuku 14:30 hodi lee leitura ba sentensa. Iha loron determinadu, Tribunal mai ho konkluzaun katak, la iha provas ne’ebé hatudu katak arguidu ameasas vitima iha loron akontesementu. Tribunal konsideira arguidu halo duni krime dano, mai be la kondena arguidu ho artigu dano tanba sasan ne’ebé maka arguidu estraga ne’e sira nian rasik. Karik sasan sira ne’e ema seluk nian ou vitima nian deit sei kondena pena kastigu ka multa. Tribunal prova mos katak arguidu baku duni vitima no tuda ho tezoru iha vitima nia kotuk.
Hare husi provas sira nee, tribunal konklui no deside pena efetivo fulan sia (9) ba arguido maibe suspende ba tinan 2. Signifika katak arguido halao pena ne’e iha liur (latama kadeia) durante tinan 2 maibe ho kondisaun katak labele komete nein krime saida deit hasoru sésé deit. Karik arguido halo krime ruma nia sei kumpri fila fali pena fulan 9 iha kadeia tuir desizaun tribunal nian.
Ba desizaun tribunal ne’e,, husi parte vitima la simu no ho mata wen vitima konsidera katak desizaun ne’e la justu tanba tuir vitima pena ne’e kiik liu ka (kma’an).
....................................................
2. Kazu Nu. 26/Crm.S/2009-Krimi Ofensa Korporal Simples
TDO liu husi Juiz deside determina loron 29/4/2010 hodi kontinua fali julgamentu ba prosesu No. 26/Crm.s/2009/TDO ho arguidu CC. Juiz foti desizaun hodi altera julgamentu ida ne’e tanba arguidu la marka ninia presensa iha tribunal neebe maka tribunal notifika tiha ona fulan ida liu ba. Hare ba atitude arguidu ne’eb’e la kumpri ordem tribunal no hodi la kolabora ho tribunal, tanba ne’e tribunal fo multa ba arguidu hodi selu $5,000
Tuir lista tribunal nian, kazu ne’e klasifika nu’udar krimi ofensas korporais simples ne’ebé akontese iha tinan 2010 ne’e. La iha informasaun klaru kona ba motivu saida maka krime nee akontese tanba akuzasaun sei dauk lee’.
..............................................................
3. Kazu nu. 51/Crm.S/2009/TDO -ofensas korporais simples-Violensia Domestika
Kazu ofensas korporais simples ho kategoria violensia domestik ho nia arguido (MA) no vitima (TN) nu’udar (fen-ho laen)), liu husi julgamentu iha tribunal deside hodi fo omologa tanba parte vitima no arguidu iha akordu dame malu ona. Arguidu no vitima aprezenta sira nia dokumentus akordu dame nian ba iha tribunal antes tribunal atu loke julgamentu. Aprezentasaun dokumentus ne’e ho intensaun atu tribunal fo omologa deit sira nia kazu no konklui ka taka ona kazu ne’e tanba sira diak malu fali ona no hela hamutuk hanesan normal.
................................................................
4. Kazu ho Nu. .Prosesu 05/Crm.S/2010/TDO
Kazu ofensas korporais simples ho Nu.Prosesu refere mos hetan desizaun omologa husi tribunal tanba vitima no arguidu sira iha ona konkordansia dame malu tanba sira mesak iha relasaun familia deit. Vitma rasik iha tribunal nia oin husu ba Juiz atu lalika halo tan julgamentu ba kazu refere tanba sira dame malu ona sem iha presaun husi parte seluk, no sira rasik ho neon no hanoin diak hakarak dame no paz iha sira nia leet.
Maske nune’e, antes atu remata prosesu ida nee, Juiz fo hanoin ba arguidu nain tolu RMdC, DC, MN katak maske tribunal fo omologa ba kazu ne’e maibe la signifika katak sira mos ka la komete krime. Nunee husu ba sira atu labele halo tan krime saida deit hasoru ema seluk iha loron oin mai.
...............................................................
5. Krimi Semi Publiku ho Nu. Prosesu 06/Crm.S/2010/TDO
Kazu ne’e mos nia finalidade similar ho kazu balun haktuir ona iha leten. Kazu ho tipo krime semi publiku ho arguidu OC, tribunal deside atu omologo deit tanba parte rua (vitima – arguidu) sira dame ka diak malu fali ona. Maibe nia diferensia mak la iha dokumentu eskrita ruma ne’ebe justifika katak sira iha ona akordu ruma ba kazu ne’e. Maibe, tanba vitama AT rasik deklara ba tribunal katak nia ho konsensia duni hakarak dada kazu ida nee no hakarak dame no paz iha sira nia leet. Vitima dada fali kazu ida nee laos tanba iha presaun ka ameasas ruma husi parte seluk maibe tanba iha duni hakarak ka vontade rasik no neon atu halo ida ne’e. La deskripsaun klaru kona-ba motivu no natureza husio kazu refere, no tanba saida maka krime ne’e mosu, tanba laiha leitura ba akuzasaun antes tribunal halo omologa.
.................................................................
6. Kazu ofensas fiziku simples
Kazu ho kategoria ofensan hasoru integridade fizika simples hoArguido ho inisial . JF ho Nu. Prosesu 24/Crm.S/2009/TDO ne’e, tribunal halo deit diskrisaun tanba prazu husi tinan 2005 no laiha dokumentus tribunal nian ne’ebé maka hatudu katak iha ona sentensa ou suspensaun ba arguido antes ne’e. Nune’e tribunal deside altera tiha kazu ida ne’e tanba vitima la marka presensa iha tribunal.
Ba kazu ida nee arguidu (JF), ne’ebe mos nu’udar ajente PNTL kumpri notifikasaun tribunal nian maske hela iha Dili. Iha tribunal, Juiz bolu arguidu no informa katak kazu ida nee altera fali no sei kontinua fali depois tribunal hetan tiha konfirmasaun katak vitima bele mai tuir audensia. Tuir informasaun, vitima hela iha Suai nune’e nia la konsege ba tribunal Oe-Cusse.
.................................................................
7. Asidente trafiku (neglijensia leve) ho Nu. prosesu 47/Crm.S/2009/TDO
Kazu asidente trafiku tanba neglijensia ikus-ikus ne’e mos akontese dala barak iha Distritu Oe-cusse liu-liu iha vila laran. Tuir JSMP nia observasaun nota katak iha inisiu tinan 2010 ne’e iha kazu asidente trafiku tanba neglijensia, barak maka registu iha tribunal. husi kazu 9 ne’ebé maka tribunal agenda, iha kazu asidente trafiku 3 maka inklui iha agenda ba julgamentu
Ba arguidu ho inisial CC, Ministeriu Publiku (MP) akuza tanba laiha dokumentus propoiu hanesan karta kundusaun (SIM). Identifika mos katak kazu asidente trafiku tanba neglijensia ne’e akontese tanba arguidu ho Ojek halai duni malu hodi hadau passanjeru. Kazu trafiku ida nee kategoria neglijensia leve tanba la kauza vitima hetan kanek todan.
Iha julgamentu laran depois de lee tiha leitura ba akuzasaun, arguidu konfesa faktus sira ne’ebé maka MP akuza ba nia. Arguidu mos konfesa katak iha momentu akontesementu nia laiha (SIM). Bazeia konfisoes arguidu nian, Juiz konsideira nudar verdade material ne’ebé naton ona, nunee husu ba MP atu kontinua ba alegasaun oral.
Iha alegasaun MP nian, MP husu ba tribunal atu fo sansaun ruma ba arguidu hodi nune’e sai nudar lisaun ba arguidu iha futuru no ba ema seluk ne’ebé laiha dokumentus referidus hanesa karta kondusaun maibe lori kareta ka motor lalao tuir regras terestra ka trafiku ikus mai bele lori kausa ema ka passangerus hetan dejastre no sai vitima.
Bazeia artigo 55 versikulu (2) pontu d,e no f. KP, husi parte defeza husu ba tribunal atu labele kondena pena ba arguidu no absolve husi registu kriminal tanba arguidu nia idade sei kiik (20) atu nunee bele kontinua ninia estudu iha nia futuru.
...................................................................
8. Kazu Neglensia Leve-ho Nu. 44/Crm.S/2009/TDO;
Kazu neglijensia leve ne’ebé maka komete husi arguidu ho inisial IdR, liu husi tribunal deside atu fo omologa deit maske vitima DC rasik la marka nia prezensa iha tribunal. Omologa nee Tribunal konsideira tanba iha autus nia laran konsta mos dokumentus akordu entre vitima ho arguidu nian. Iha dokumentus ne’e haktuir katak arguidu fo ona osan $ 300,00 ba vitima no vitima rasik maka simu no hakarak assina dokumaentus akordu refere. Maske nun’e, Ministeriu Publiku fou-foun duvidas oituan kona ba dokumentus nee tanba vitima rasik la marka presensa, maske konfirma katak iha duni dokumentus. Konkordansia ne’ebé konsta iha akuzasaun nia laran, Ministeriu Publiku liu husi Dr. Hipolito Exposto rasik la akompanha diak tanba kazu ida nee pendenti husi MP uluk-uluk nian [MP seluk maka kaer kazu refere].
Tanba Tribunal konsideira dokumentus ne’e suficiente no vale nune’e deside hodi fo omologa no fo auturizasaun atu fo hikas arguido nia motor ne’ebé maka durante neee tahan hela iha Polisia.
9. Kazu Trafiku Neglensia-ho Nu. Prosesu 47/Crm.S/2009/TDO;
Iha loron 11/03/2010, Tribunal Distrital Oe-cusse lee leitura sentensa ba kazu trafiku (neglijensia) ida tan. Ba kazu ne’e arguidu C C liu husi Ministeriu Publiku akuza ho artigu 207 KP.(. Tribunal prova katak aktu ne’e nu’udar krimi neglijensia tanba bainhira arguidu tula passanjeru la ho kuidadu nune’e hetan asidente no kauza vitima Hnr hetan kanek todan.
Tanba ne’e, Tribunal konsideira hodi hamonu pena multa loron 90 tuir Art. 75, 76, 37 KP. Bazeia konfisaun husi arguidu katak akuzaun Ministeriu Publiku nian nee los.
Tribunal mos konsideira no aplika Art. 76 KP (prizaun alternativa ba pena multa) no artigu 75 (2) KP hodi nunee arguido kada loron selu $ 1,00 (dollar ida) durante loron 90 ( fulan 3) nia laran ho kuantidade total hamutuk US$ 90,00 (dolar sianulu).
Maske nune’e , tribunal deside atu arguidu la hetan pena prizaun no mos la selu kusta judisial ba tribunal.
Atu hetan informasaun liu tan bele kontaktu: Luis de Oliveira Sampaio Direitor Executivo JSMP
Email: luis@jsmp.minihub.org Tlp: 3323883
No comments:
Post a Comment