01 March 2010

TRIBUNAL DE REKURSU OFISIALMENTE LANSA LIVRU KÓDIGU PENÁL

JSMP Dili Fevereiru 2010 - Iha loron Sexta Feira 19 de Fevereiru 2010  tuku 17:00 loro kraik, Tribunal de Rekursu ofisialmente lansa livru Kódigu Penál Timor Leste ne’ebé mak iha fulan Juñu 2009 aprova no publikadu iha loron 15 de Jullu 2009.

Lansamentu ba livru Kódigu Penál ne’e hetan partisipasaun mos husi Ministra da Justiça Sra Dra Luçia Maria Brandão Lobato no Prezidente Parlamentu Nasional Sr Fernando “Lasama” de Araújo no ninia Vise Prezidente Parlamentu Nasional Sr Viçente Guterres nomos  reprezentante korpu diplomátikus sira hanesan Embaxador Portugal ninian no sira seluk, organizasaun fundu hanesan PNUD ne’ebé fornese finansiamentu ba prosesu publikasaun ba livru ne’e inklui Justice Facility ne’ebé oras ne’e dadaun hahu investe mos ba dezemvolvimentu setór justisa no tribunal iha Timor Leste. Aleinde ne’e, marka mos prezensa husi majistradus sira husi Juizes no Prokuradores no Defensoria Publika, advogado privadu, membru sosiedade sivil no formandu sira iha Centro Formasaun Judisiariu.

Iha Prezidente Tribunal de Rekursu iha ninia intervensaun subliña katak hanesan lei hot-hotu, ema ne’ebé servisu iha tribunal no sidadaun sira presiza lee no komprende didiak Kódigu Penál Timor nian ne’e, liu-liu hodi hatene hahalok ne’ebé mak lei konsidera hanesan krime no hahalok ne’ebé mak lei la konsidera hanesan krime ka iha situasaun ne’ebé mak hahalok ida fo fatin b pena no iha situasun ne’ebé mak hahalok  ida la fo fatin ba pena. Tanbá ne’e mak Prezidente Tribunal de Rekursu sente importante teb-tebes atu tradús Kódigu Penál ne’e ba iha lian Tetun, maski Prezidente afirma katak halo tradusaun ba textu juridiku ne’e defisil tebes. Defisil liu tan tanbá Prezidente TR rekoñese katak nia rasik la’os  ema tekniku iha tradusaun nian. Liutan nia rekoñese katak difikulidade sira ne’e mosu   tanbá halo tradusaun iha lian ne’ebé iha tempu hanesan  sei hahu dezenvolve aan hela

Lansamentu livru Kódigu Penál iha versaun bilinguál, Portugués no Tetum nu’udar pasu progresivu no signifikadu boot tebes iha kuadru sistema justisa formal nia laran. Tanba ho prezensa Lei ho lian ne’ebé povu maioria kompriende bele fasilita povu atu buka asesu no sente sai nain ba lei ne’e rasik. Liu-liu atu fasilita operadores justisa hodi lori justisa besik ba povu tuir prinsipiu justisa ba ema hotu, baratu, asesivel no lalais, kredivel no prinsipiu sira seluk tan.

Maske rekoñese nafatin katak tradusaun sei domina nafatin ho termu tekniku Portugués nian, maibe pelo menuz ita hotu tenke manifesta ita nia laran haksolok tanba Presidente Tribunal de Rekursu hakarak fo nia kontribuisaun no dedikasaun tempu atu produz livru ne’e sai iha realidade. Ita sente haksolok no orgullu tanba, maske ita nia Presidente  Tribunal Rekursu nia  limitasaun tempu tanba servisu barak tebes iha nia kabas leten, maibe nia hakarak nafatin habiban aan ka dizponivel hodi fahe nia kapasidade tékniku juridiku ne’ebé nia iha hodi tulun ita nia sistema sai asesivel liu tan ba ema hotu.

Tanba ne’e, JSMP simu ho laran haksolok mos ba Presidente Tribunal Rekursu nia diskursu atu apoiu liu tan produsaun glosáriu ka dixionariu iha lian Tetun. Hodi nune’e bele  klarifika no fo naroman diak liu tan ba dúvidas sira ne’ebé mosu iha lei sira ne’ebé orgaun soberania sira produz. Tanba ne’e, JSMP sei haksolok teb-tebes, kuandu hetan oportunidade hodi servisu hamutuk ho entidade hot-hotu ka liu-liu ho Tribunal Rekursu ba realiazasaun realizasaun glosáriu ka dixionariu lian Tetun ne’e.

Iha oportunidade hanesan, Ministra da Justisa, Sra. Luçia Maria Brandão Lobato iha ninia intervensaun deklara katak tradusaun livru Kódigu Penál Timor nian iha lian Tetun nu’udar dedikasaun intelektuál boot no signifikadu tebes iha ita nia sistema judisiariu nia laran. Tanba hosi prosesu hakerek, produsaun no to’o ba serimonia lansamentu ne’e bele hatan ba preukupasaun publiku nian liu-liu husi JSMP nia publikasaun sira ne’ebé sempre qestiona kona-ba lian ne’ebé uza iha tribunal no prosesu sira lejislativa nian. Maske nune’e Ministra Justisa rasik rekoñese papel JSMP nian prosesu tomak atu fo hanoin nafatin asuntu balun ne’ebé iha relasaun ho prosesu dezemvolvimentu sistema judisiariu. nian.

Konsidera importansia hosi tradusaun ba lian Tetun nu’udar pasu importante tebes aleinde lian Portugues, tanba ne’e Ministra Justisa rasik, enkoraza no rekere nafatin Prezidente Tribunal Rekursu nia tempu hodi  kontinua fo kontribusaun no apoiu hodi tradúz iha lian Tetum ba mos Kódigu Sivil ne’ebé la kleur tan ita nia governu sei aprova. Tanbá tuir Ministra Justiça Luçia Lobato nia hanoin katak neste momento seidauk iha ema ne’ebé iha nivel koñesimentu no kualidade tékniku diak hanesan ita nia Prezidente TR.

Iha aportunidade ne’e  Ministra de Justisa apela  jurista Timor sira ne’ebé oras ne’e dau-daun simu hela formasaun no balun ne’ebé mak oras ne’e sai ona hanesan asesor nasional iha Ministériu da Justiça atu banati tuir hahalok husi Prezidente TR nian ne’ebé la hatene kolen atu atende nesesidade husi povu nian ba assuntu lei ninian.

JSMP sente orgullu tebes tanbá preukupasaun JSMP nian durante ne’e, ne’ebé produz liu hosi relatóriu ne’ebé mak JSMP lansa iha dia 04 de Fevereiru ba Observasaun Jeral Sistema Judisiariu iha Timor Leste 2009 no relatoiu sira seluk hetan atensaun maka’as husi governu ida ne’e liu-liu husi Ministeriu da Justiça ninian ba rekomendasaun sira ne’ebé mak JSMP hato’o iha relatóriu refere.

Nu’udar parseiru  kiik oan ida ba  governu  iha setór justisa, JSMP sei kontinua ejiji nafatin wainhira lei ne’ebé mak Governu ka Parlamentu produz la bazeia ba nesesidade no realidade povu ninian no JSMP sei kontinua mantein nia pozisaun atu fo hanoin ba realidade sira ne’e.

Tanba, JSMP konvensidu katak direitu ba informasaun inklui direitu atu asesu ba lei sira ne’ebé regula sidadaun sira nia vida partikular no social tenke fornesidu iha lian ne’ebé  maioria povu kompriende, tanba asesu ba informasaun nu’udar direitu kultural no direitu konstitusionál povu Timor Leste nian.

Ikus liu JSMP hakarak hato’o ba  parabens ba komponente hotu-hotu tanbá oras ne’e ita iha ona Kódigu Penál iha lian Tetun, no agradese wa’in ba Prezidente TR ne’ebé fo ona nia tempu hodi halo tradusaun ba Lei Kódigu Penál ne’e. Agradesimento hanesan mos JSMP hakarak dedika no expresa ba organizasaun fundu sira hanesan PNUD no sira seluk ne’ebé desde tinan sira liu ba kotuk to’o ohin loron halo ona investimentu signifikadu boot tebes ba Timor Leste liu husi fornese orsamentu ba dezelvolve kaudru sistema justisa ne’ebé kaer ba prinsipiu pratika diak ne’ebé simu internasionalmente iha mundu rai klaran.

Atu hetan informasaun kle’an favor kontaktu: Luis de Oliveira Sampaio Diretór Ezekutivu JSMP Diresaun e-mail: luis@jsmp.minihub.org Landline: 3323883

No comments: