24 April 2010

Re-Julgamentu Dala Tolu ba Kazu 25 de Maiu 2006, ho Arguidu AM cs Kontra Prinsipiu Nebis In Idem iha Konstituisaun

JSMP Abril 2010 - Iha loron 19 Abril, Tribunal Distrital Dili (TDD) hahu loke no halo re julgamentu ba kazu atake ba Residensia Major Jeneral Taur Matan Ruak (antes ne’e sei Brigaderiu Jeneral) iha dia 25 de Maiu 2006 ne’ebé involve arguidu AM cs. Julgamentu ne’e halo iha Jurisdisaun Tribunal Distrital Dili nu’udar tribunal ne’ebe kaer kompetensia juridisional ba kazu refere. Prosesu julgamentu ne’ebe loke no halao fali ba dala tolu ona. Antes ne’e,iha tinan 2007 TDD hamonu ona sentensa tinan hat prizaun no iha tinan rua fulan ualu prizaun iha 2008 nia laran nu’udar akomulasaun pena ba krimi roubo no perturbasaun publiku.

Tuir esplikasaun ne’ebé maka Juiz prezidente ba tribunal koletivu Joao Paulo Raposo hato’o ba arguidu sira iha sala julgamentu katak, re-julgamentu ne’e halo tanba qestaun prosesual. Aleinde kestaun prosesual (maske la justifika fundamentu hosi kestaun prosesual ne’e), Tribunal Rekursu mos rezeita desizaun husi tribunal primeiru instansia nian tanba konsidera katak desizaun ne’e mos la iha fundamentu. Nune’e TR haruka hikas kazu ne’e atu halo fali julgamentu foun.

Iha parte seluk, advogadu ba arguidu AM cs mos afirma katak re-julgamentu ne’e tanba deit questaun prosesual. “Advogadu hamutuk ho ninia kliente hato’o ona rekursu ba Tribunal Rekursu no Tribunal Rekursu rasik konsideira pedidu ida ne’e. Nune’e mos questaun re-julgamentu ne’e tuir advogadu konsideira nafatin tanba mai husi desizaun tribunal ne’ebé as liu. Advogado mos afirma katak kona ba ninia kliente prova sala ka lae ida ne’e questaun ida ne’ebé sei hatudu iha julgamentu laran no liliu refere ba Ministeriu Publiku ninia esforsu atu hatudu evidensia.

Aleinde ne’e, Ministeriu Publiku Dr Felismino Cardoso mantein nafatin ninia akuzasaun uluk nian. Maske akuzasaun ida ne’e Tribunal Rekursu rezeita ona ba dala 2 tanba la iha evidensia ne’ebé maka forte.

Tuir akuzasaun Ministeriu Publiku nian ne’ebe akuza ba arguidu sira katak, hahu hosi dia 3 de Janeiru 2006 arguidu AM hamutuk ho ema ne’ebé maka nia naran la konsta iha akuzasaun laran, ba iha vitima EdS nia loja iha St. Cruz hodi husu sigaru. Tuir mai, iha dia 28 de Fevereiru 2006 argidu AM hamutuk ho nia maluk sira sae kareta Pajero ho Nu. matrikula 01.061G ba dala ida tan iha loja hanesan no husu sigaru. Kareta ne’ebé maka arguidu sira uza iha mos kilat boot iha laran.

Liu tan, iha akuzasaun Ministeriu Publiku nian haktuir katak osan folin husi sigaru ne’ebé maka arguidu sira foti husi vitima EdS (loja nain) maizoumenus hamutuk US$ 500. Ministeriu Publiku mos akuza katak iha dia 25 de Maiu 2006 arguidu hamutuk ho membru PNTL balun ne’ebe kompletu ho farda ba halo ataka iha Residensia Jeneral Taur Matan Ruak iha Marabia, Lahane ne’ebé mos lokalizadu besik ho arguidu AM nia residensia.

Iha parte seluk iha tribunal nia oin arguidu nain 4 (AM, AC, ACC,VA) uza sira nia direitu silensiu hasoru akuzasaun ne’ebé maka Ministeriu Publiku akuza ba sira tanba buat hotu sira intrega tiha ona ba sira nia advogadu

Maske, JSMP konkorda ho tribunal katak tribunal persiza deskobre lia los no harií justisa ba kazu refere, maibe JSMP sente preukupadu no lamenta ho Tribunal Rekursu no Tribunal Primeira Instansia ne’ebe kontinua halo julgamentu repetidus ba kazu ne’e, sein baze fundamentu ba prosesu ne’e.

Tanba bazeia ba Artigu 31 (4) Konstituisaun Republika defini katak: la iha ema ida ne’ebe hetan julgamentu no kondenadu liu dala ida kona-ba krimi ida deit. Maske defisil atu buka hetan terminoljia legal (istilah hukum) iha vokabularia tetum atu reprezenta prinsipiu ne’e, maibe termu ne’e familiar liu iha area legal nian ho naran prinsipiu “Nebis In Idem”. Prinsipiu ne’e proibi atu halo inkéritu judisial, juglamentu no kodena arguidu ba kazu ida liu dala ida tuir saida mak konsagra ona iha Konstituisaun. Nune’e mos iha Artigu 76 Kodigu Penal Indonesia nian haktuir mos katak prosesu inkéritu judisial bele remata kuandu kazu refere hetan ona desizaun tranzitu iha julgadu hosi tribunal kompetente. Artigu ne’e sei merese atu aplika tanba kazu ne’e akontese bainhira Kodigu Penal Indonesia sei uza nu’udar kodigu penal aplikavel.

Tuir pratika lei internasional, ba kazu violasaun direitus umanu fo fatin ba exepsaun atu ignora aplikasaun prinsipiu “Nebis In Idem”. Maibe konsiderasaun ba situasaun ne’e so bele akontese iha kazu sira ne’ebe tribunal la hatudu nia independensia, imparsialidade, ka iha tendensia manipulasaun iha prosesu laran. Maibe kuandu refere ba kazu ho Arguidu AM cs, kondisaun ida ne’e la hetan nia baze justifikasaun. Tribunal so konfirma deit katak prosesu re-julgamentu ne’e tanba deit “Kestaun Prosesual”

JSMP sente preukupadu no admiradu teb-tebes tanba, kestaun prosesual ne’ebe rezulta hosi sirkunstánsia neglijénsia autor judisairu (Miniteriu Publiku no Tribunal nian) bele implika ba substansia kazu ida ne’ebe nia prosidementu tomak tama ona iha faze desizaun tranzitu em julgadu. Tuir pratika normal iha rai bar-barak, kestaun prosesul nunka bele lori kauza ka efeitu no fo fatin ba re-julgamentu kazu ne’ebe nia prosedimentu sira konklui ona, sa-tan ba kazu ne’e tribunal deside dala rua ona.

Refleta ba hanoin no preukupasaun hirak ne’e hotu, dala ida tan, maske JSMP konkorda katak tribunal nia papel mak atu harií no hametin justisa, maibe JSMP mos nafatin ejije ba Tribunal atu kaer matin nia krebilidade no independensia instituisional hodi la bele sakrifika prinsipiu sira ne’ebe kosagradu iha Konstituisaun no prinsipiu sira seluk ne’ebe simu universalmente iha jurisdisaun kriminal iha mundu rai-klaran. JSMP hein ho laran metin katak tribunal la simu servisu ka mandatu extra judisiariu ruma hodi la prejudika direitu no interese hosi arguidu sira iha kazu ne’e no liu-liu atu la bele prejudika no impede esforsu koletiva atu harii sistema judisiriu ida ne’ebe independente, kredivel no livre hosi intervesaun ka interferensia politiku.

No comments: