14 February 2010

JSMP :TIMOR LESTE LOKE FALI JULGAMENTU BA KAZU KRIME GRAVES 1999

TIMOR LESTE LOKE FALI JULGAMENTU BA KAZU KRIME GRAVES 1999 Janeiru 2010

Arguidu ho inisial DMB ne’ebe maka liuhusi Unidade Krimi Todan ka Serious Crime Unit UN nian akuza tanba komete iha violensia kontra umanu iha Zumalai, Distritu Suai iha tinan 1999 depois de Referendum. Hahu julga fali iha Tribunal Distrital Dili. Prosesu Julgamnetu ba kazu refere dirize husi juiz koletiva [ Dra. Maria Leonard (Internasional), Dr. Guilherme da Silva (Nasional), Dr. João Felgar (Internasional)]. Aleinde ne’e, husi Ministeriu Publiku reprezenta husi Dr. Franklin Futando no parte defeza reprezenta husi Defensoria Publiku reprezenta husi Dr. Cancio Xavier. Julgamentu ba kazu krimi kontra umanidade ne’e halo durante loron 3 nia laran. Primeiru Julgamentu halo iha loron Segunda feira, 18/01 no tuir-tuir malu too loron Quarta feira, 20/01/2010 Arguidu ne’e hetan kapturasaun husi PNTL iha dia 2 de Janeiro 2008 iha Suai Zumalai. Agora dadaun arguidu iha prizaun preventiva Becora durante tinan ida semana rua liu ona.

Iha julgamentu durante loron tolu ne’e, tribunal konsegue rona depoimentus husi testemuña nain 5 husi total testemuña nain 9 ne’ebe maka tribunal notifika. Entre testemuña nain 5 ne’e, testemuña ikus liu husi testamuña FdS nia depoimentos maka hatodan arguidu DM. Testemuña ne’e, depoimenta katak, nia hamutuk ho arguidu DM no sira nia maluk balun ne’ebe maka oras ne’e sei iha Indonesia halo atake ba vitima (matebian) Luis da Silva ho nia fen no nia oan feto ( Fatima Mesquita, Sabina) hodi kaer vitima sira iha nia uma iha kalan boot, depois lori sai too iha area “Transmigrasaun” SP-1 iha Zumalai hodi oho iha ne’eba. Testemuña ne’e kontinua depoimenta katak, antes oho vitima Luis da Silva, arguidu DM haruka testemuña maka kaer vitima Luis nia ulun depois arguidu DM maka hodi katana Timor nian ida tá iha vitima nia kanoruk dala rua mai be katana la han nune’e arguidu tá fali vitima nia kakorok halo too kotu.

Kona ba vitima Fatima, testemuña hateten katak nia ladun hare saida maka akontese ba vitima ne’e tanba kalan boot no iha nakukun laran. Maibe nia rona deit vitima nia lian no haktuir katak “ami feto Maromak ne’ebe fo ona ami nia isin ba imi, lolos keta oho ami”. Maibe depois testemuña rona tiha ida ne’e la kleur ema sira ne’e (FdA, OL, AN) la’o sai husi du’ut laran mai fatin testemuña hamriik ba.

Bainhira Juiz husu kona ba se maka estraga no oho vitima Fatima, testemuña ne’e hatan nia lahatene, nune’e mos nia dehan arguidu DM la involve iha oho vitima fatima ne’e. Testemuña ne’e hateten katak nia hare no hatene deit kona ba arguidu DMB nia involvementu oho vitima Luis da Silva. Relasiona ho depoimentus testamuña ne’e, Ministeriu Publiku (MP) sei iha duvidas nafatin, nune’e requere ba Tribunal (Juizes) atu halo konfirmasaun depoimentus ne’ebe maka testemuña halo iha Polisia. Husi defeza mos aseita requerementu ne’ebe aprezenta husi MP nian ne’e, maibe defeza hateten katak emprinsipiu la prezudika testemuña. Nune’e Tribunal autoriza hodi lê fila hikas depoimentus testemuña nian ne’ebe maka uluk halo iha Polisi iha tinan 2003.

Iha folhas No. 18,19 no 20, dokumentus inkeritu polisia hasoru testemuña iha tinan 2003 hateten katak, “arguidu DMB maka fo hatene ba testemuña hodi oho tiha Vitima Fatima selae iha loron ikus bele hamosu problema ba sira nia an”. Deklarasaun testemuña nian iha dokumentus ne’e mos hateten katak, “ sira oho tiha vitima nain rua ne’e, sira tesi isin mate ne’e fahe ba rua, tolu depois soe ba be matan ida iha Transmigrasaun SP-1 nian”. Kona ba deklarasaun iha dokumentus ne’e no depoimentus ne’ebe maka testemuña hatoo iha julgamentu, tribunal konfirma fila fali atu hatene lo-los ida ne’ebe maka los tuir testemuña. Maibe testemuña rasik hateten katak depoimentus iha julgamnetu ne’e maka los. Testemuña ne’e mos dala ruma hateten katak nia haluha buat balun tanba kazu ida ne’e kleur ona no deklarasaun sira ne’ebe maka uluk nia hato’o ba iha Polisia ne’e mos nia haluha barak ona.

Testemuña ne’e dehan la hatene kona ba vitima Luis no Fatima nia oan feto nia mate. Nia rona deit informasaun husi Francisco, Mateus, Filomeno ne’ebe hateten katak “nia hotu ona”. Konaba Testemuña nia involmentu nu’udar membrus husi Milisias “MAHIDI” (Mati Hidup Dengan Indonesia) hamutuk ho arguidu DMB no nia maluk sira seluk, Juiz husu, saida deit maka sira hetan husi TNI (Tentara Nasional Indonesia ka Forsa Defeze Nasional Indoensia), testemuña ne’e hatan nia lahatene tanba nia hanesan memberu deit ne’ebe halo tuir deit saida maka sira nia boot sira haruka. Testemuña ne’e dehan katak sira mos hetan treinamentu arte marsial “ TAEKWONDO” no halo formaturas. Iha depoimentus ikus ne’ebe maka Juiz klarifika konaba se-se maka haruka sira ba atake vitima Luis da Silva nia uma, kaer no lori ba oho, testemuña ne’e temi katak Manuel Magno maka haruka hodi oho vitima sira tanba nia maka nu’udar komandante pelotaun (Danton) Milisias “MAHIDI” nian.

Konsidere katak nesesidade atu rona tan depoimentus husi testemuña sira seluk ba kazu ida ne’e presiza tebes maka juiz koletiva deside sei ba Tribunal Distrital Suai iha loron Segunda feira loron 08 de Fevereiru 2010 hodi kontinua prosesu kazu ne’e.

Atu hetan informasaun klaru favor kontaktu: Luis de Oliveira Sampaio Diretor Ezekutivu JSMP Diresaun e-mail: luis@jsmp.minihub.org Landline: 3323883

No comments: